ความหมาย ปวดหู

ปวดหู (Earache/Ear Pain) เป็นอาการปวดบริเวณหูข้างใดข้างหนึ่งหรือทั้ง 2 ข้างพร้อมกัน อาจปวดในลักษณะตื้อ ๆ เจ็บแปลบ หรือรู้สึกแสบร้อน ซึ่งอาการปวดส่วนใหญ่จะอยู่ไม่นานแล้วค่อย ๆ ดีขึ้นจนหายไป มักพบได้บ่อยในเด็กมากกว่าผู้ใหญ่

อาการปวดหู

ปวดหูอาจจะเกิดร่วมกับอาการอื่น แต่ละคนจะมีอาการมากน้อยไม่เท่ากัน ขึ้นอยู่กับสาเหตุที่ก่อให้เกิดการปวด โดยส่วนใหญ่จะพบอาการ ดังนี้

• ปวดบริเวณหู
• การได้ยินลดลง
• มีของเหลวไหลออกมาจากในหู

นอกเหนือจากอาการข้างต้น ในเด็กเล็กอาจพบอาการอื่นได้มากกว่าผู้ใหญ่ โดยสังเกตได้จาก

• หูอื้อ ได้ยินไม่ชัดเจน หรือตอบสนองต่อเสียงช้า
• มีไข้
• นอนหลับยาก
• ชอบเอามือจับหูหรือดึงใบหูตัวเอง
• ร้องไห้บ่อยหรือขี้โมโหมากกว่าปกติ
• ปวดศีรษะ
• ไม่อยากอาหาร

โดยทั่วไปอาการปวดจะดีขึ้นภายใน 2-3 วัน แต่ในรายที่เป็นรุนแรง เกิดขึ้นบ่อย หรือมีอาการอื่นร่วมด้วย เช่น ไข้ขึ้นสูง อาเจียน บริเวณรอบหูเกิดอาการบวม เจ็บคออย่างรุนแรง รู้สึกเหมือนมีอะไรติดอยู่ในหู หากผู้ป่วยบรรเทาอาการปวดเบื้องต้นแล้วไม่ดีขึ้นภายใน 24-48 ชั่วโมง ควรไปพบแพทย์ เพื่อตรวจอย่างละเอียด โดยเฉพาะในทารกและเด็กเล็ก

สาเหตุอาการปวดหู

ปวดหูเกิดได้จากหลายปัจจัย เนื่องจากมีอวัยวะหลายส่วนที่ทำงานเกี่ยวข้องหรืออยู่ในตำแหน่งใกล้กับหู จึงอาจส่งผลกระทบต่อกัน เช่น ฟัน ข้อต่อขากรรไกร หรือลำคอ โดยแบ่งสาเหตุออกเป็น 2 ลักษณะ

อาการปวดที่มีสาเหตุมาจากหู

• หูติดเชื้อ เป็นสาเหตุต้น ๆ ที่ทำให้เกิดอาการปวดหู อาจมีของเหลวหรือน้ำเหลืองไหลออกมาจากช่องหู รู้สึกเจ็บและคันบริเวณหู และได้ยินไม่ถนัด โดยจะพบการติดเชื้อได้บ่อยในหูชั้นนอกและหูชั้นกลาง ซึ่งการติดเชื้อที่หูชั้นนอก (ใบหูและรูหู) จะพบในผู้ใหญ่มากกว่าเด็ก ในขณะที่การติดเชื้อของหูชั้นกลาง (ส่วนที่อยู่หลังเยื่อแก้วหู) จะเกิดกับเด็กมากกว่าผู้ใหญ่ และผู้ที่ว่ายน้ำบ่อย
• หูชั้นกลางอักเสบ เป็นภาวะที่มีน้ำขังอยู่หลังแก้วหู (Glue Ear/Otitis Media With Effusion: OME) จึงเกิดแรงดันจากของเหลวที่อยู่ในช่องหูแต่ไม่ทำให้แก้วหูทะลุ ผู้ป่วยอาจสูญเสียการได้ยินชั่วคราวและมีอาการปวดหูเป็นครั้งคราว
• หูชั้นนอกอักเสบ (Otitis Externa) เป็นการอักเสบของหูชั้นนอกหรือในรูหูจากการติดเชื้อ โดยมักพบในผู้ที่ว่ายน้ำบ่อย มีความผิดปกติของผิวหนัง เช่น โรคผิวหนังอักเสบเรื้อรัง (Eczema) ที่เกิดบริเวณหู ทำให้เจ็บหู มีอาการคัน มีของเหลวไหลออกจากหู และอาจได้ยินเสียงไม่ถนัดเหมือนมีบางสิ่งอุดตันอยู่ในหู    
• การบาดเจ็บหรืออุบัติเหตุ อาการปวดหูอาจเกิดได้โดยบังเอิญจากสถานการณ์ต่าง ๆ เช่น การใช้ไม้แคะหูลึกเกินไปอาจทำลายเยื่อแก้วหูให้เสียหายได้ การอยู่ในสถานที่เสียงดังมาก หรือเสียงดังที่เกิดใกล้บริเวณหูอาจทำให้แก้วหูได้รับความเสียหาย มีเลือดออก และปวดหู
• ขี้หูอุดตัน ขี้หูเป็นสารลักษณะคล้ายไขมันที่ถูกสร้างขึ้น เพื่อปกป้องรูหูจากสิ่งแปลกปลอมภายนอก โดยปกติร่างกายจะมีการกำจัดขี้หูได้เองตามธรรมชาติ แต่ในบางครั้งก็อาจเกิดการสะสมของขี้หูจนอุดตัน ทำให้ปวดหู ได้ยินเสียงดังในหู หรือเวียนศีรษะตามมา
• มีสิ่งแปลกปลอมอยู่ภายในหู สิ่งแปลกปลอมที่เข้าไปติดในรูหูอาจเป็นไปได้ทั้งสิ่งของขนาดเล็ก สิ่งมีชีวิตอย่างแมลง มด หรือแม้แต่เมล็ดพืช ซึ่งในเด็กเล็กมักจะชอบนำสิ่งของขนาดเล็กแหย่เข้าไปในหูโดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์จนอาจทำให้ปวดหู หูหนวกชั่วคราว
• สิวหรือฝีในหู ภายในหูอาจเกิดการอุดตันของไขมันหรือมีเชื้อโรคสะสมจนทำให้เกิดสิวหรือฝี ซึ่งมองเห็นได้ลำบาก บางครั้งก็อาจทำให้ปวดหูหรือลุกลามจนอาการรุนแรงมากขึ้น

อาการปวดจากสาเหตุอื่น ๆ เช่น

• เป็นหวัด เมื่อเป็นหวัดจะทำให้ร่างกายผลิตมูกออกมาในปริมาณ ทำให้เกิดการสะสมของมูกในท่อที่เชื่อมระหว่างคอกับหูชั้นกลางมากขึ้นและมีแรงดันต่อเยื่อแก้วหู จึงเกิดอาการปวดหูตามมา
• การติดเชื้อในลำคอ บริเวณส่วนหูจะมีความเกี่ยวข้องกับอวัยวะที่อยู่ใกล้เคียง เมื่อเกิดการติดเชื้อภายในคอจากหลายสาเหตุ เช่น ต่อมทอนซิลอักเสบจากการติดเชื้อไวรัส หรือฝีหนองบริเวณต่อมทอนซิล ทำให้ผู้ป่วยรับประทานอาหารได้ลำบาก รู้สึกเจ็บเมื่อกลืนอาหารหรือดื่มน้ำ และมีอาการปวดหูร่วมด้วย
• ความผิดปกติของข้อต่อขากรรไกร (Temporomandibular Joint Pain) ปวดหูอาจเป็นผลมาจากความผิดปกติที่เกิดขึ้นกับข้อต่อขากรรไกร เช่น โรคข้ออักเสบ การนอนกัดฟัน
• ฟันเป็นหนอง เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียบริเวณฟันและเหงือกจนทำให้เกิดหนอง ทำให้ปวดฟันมากในลักษณะตุบ ๆ บางครั้งก็อาจทำให้ปวดหูตามไปด้วย
• การเปลี่ยนแปลงของความกดอากาศภายในเครื่องบิน

การวินิจฉัยอาการปวดหู

โดยเบื้องต้นแพทย์จะสอบถามประวัติทางการแพทย์ อาการของผู้ป่วย และตรวจร่างกายทั่วไป จากนั้นจึงตรวจช่องหูด้วยอุปกรณ์เฉพาะที่เรียกว่า Otoscope ทำให้ทราบถึงความผิดปกติในรูหู มีอาการบวม แดง หรือเยื่อแก้วหูเกิดความเสียหายหรือไม่ รวมไปถึงมีการตรวจดูบริเวณคอ หู หลังหู หรืออวัยวะอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับอาการของผู้ป่วย

แต่ในบางรายอาจต้องมีการตรวจด้านอื่นเพิ่มเติมหากไม่สามารถหาสาเหตุของการปวดหูได้อย่างชัดเจนหรือเกิดการติดเชื้อรุนแรง เช่น ตรวจตัวอย่างของเหลวที่ไหลออกจากหูเพื่อหาชนิดของเชื้อแบคทีเรีย การตรวจซีที สแกนที่ศีรษะ (Computed Tomography Scan: CT Scan) เพื่อดูว่าเกิดการติดเชื้อในหูชั้นกลางหรือไม่ หรือตรวจการได้ยิน (Hearing Test) ในรายที่ปวดหูเรื้อรังจากการติดเชื้อ

การรักษาอาการปวดหู

อาการปวดหูโดยทั่วไปรักษาให้หายขาดได้ ซึ่งขึ้นอยู่กับสาเหตุและความรุนแรงของอาการ ในเบื้องต้นผู้ป่วยที่มีอาการปวดหูสามารถทำตามคำแนะนำ ดังนี้

• เมื่อมีอาการปวดให้ประคบเย็นหรือประคบร้อนบริเวณหูด้านนอกประมาณ 20 นาที และควรนั่งในท่าที่ลำตัวตั้งตรงแทนการนอน เพื่อช่วยลดความดันในหูชั้นกลาง
• ในรายที่มีอาการปวดมากอาจใช้ยาหยอดหูบรรเทาอาการปวด ยกเว้นผู้ที่เกิดอาการเยื่อแก้วหูทะลุไม่ควรใช้ หรืออาจรับประทานยาแก้ปวด เช่น ยาพาราเซตามอลหรือยาไอบูโปรเฟน แต่สำหรับเด็กควรหลีกเลี่ยงการรับประทานยาแอสไพริน
• อาการปวดหูที่มาจากความกดอากาศเปลี่ยนแปลง เช่น ในระหว่างการนั่งเครื่องบิน อาจเคี้ยวหมากฝรั่งหรือกลืนน้ำลาย ส่วนเด็กเล็กอาจให้ดูดนมจากขวดหรืออกแม่ซึ่งจะช่วยให้อาการดีขึ้น

แต่ในรายที่มีอาการปวดหูจากการติดเชื้อ แพทย์จะจ่ายยาปฏิชีวนะชนิดรับประทานหรือหยอดหู บางรายอาจต้องใช้ยาทั้ง 2 ชนิด ผู้ป่วยควรใช้ยาอย่างต่อเนื่องตามคำสั่งแพทย์ ไม่ควรปรับขนาดยาด้วยตนเองแม้ว่าอาการจะดีขึ้น เพื่อกำจัดเชื้อให้หมดไป ในกรณีอาการปวดหูอื่น ๆ จะแยกรักษาตามสาเหตุที่ทำให้เกิด เช่น

• ปวดจากขี้หูอุดตัน แพทย์จะใช้ยาหยอดหูที่มีคุณสมบัติทำให้ขี้หูอ่อนตัวลง เพื่อให้หลุดออกมาได้ง่ายตามปกติหรืออาจใช้เครื่องมือขนาดเล็กช่วยดูดออกมาแทน โดยเรียกขั้นตอนนี้ว่า การล้างหู (Ear Lavage/Ear Irrigation)
• อาการปวดจากโรคต่าง ๆ เช่น ความผิดปกติของข้อต่อขากรรไกร ไซนัสอักเสบ จะรักษาที่ตัวโรคโดยตรง ซึ่งจะทำให้อาการปวดหูค่อย ๆ ดีขึ้น

ภาวะแทรกซ้อนของอาการปวดหู

อาการปวดหูเองเป็นอาการที่มักไม่ก่อให้เกิดภาวะแทรกซ้อน แต่ผู้ที่มีอาการปวดอย่างรุนแรงจากโรคหรือความผิดปกติอาจพัฒนาให้เกิดปัญหาสุขภาพอื่น ๆ ในระยะยาวตามมาจากตัวโรคที่ไม่ได้รับการรักษา เช่น ปวดหูจากการติดเชื้ออาจทำให้เกิดภาวะมีน้ำในหูชั้นกลาง เยื่อแก้วหูทะลุ สูญเสียการได้ยิน หรือมีปัญหาในการสื่อสารกับผู้อื่น   

การป้องกันอาการปวดหู

อาการปวดหูบางอย่าง ป้องกันได้ด้วยการดูแลตนเองให้ห่างจากปัจจัยเสี่ยงหรือสิ่งกระตุ้นอื่น ๆ ตามคำแนะนำ ดังนี้

• เด็กควรได้รับการฉีดวัคซีนป้องกันโรคปอดอักเสบจากเชื้อนิวโมคอคคัสและไข้หวัดใหญ่ เพื่อลดความเสี่ยงของการติดเชื้อในหูชั้นกลาง
• ระมัดระวังการใช้สำลีพันก้านที่ใช้แคะหูหรือสิ่งของความแหลมคมทำความสะอาดภายในหู
• หลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่ อยู่ในบริเวณที่ได้รับควันบุหรี่จากผู้อื่น หรืออยู่ใกล้ผู้ที่เป็นโรคหวัดโดยเฉพาะในเด็ก เพราะอาจทำให้เกิดการติดเชื้อภายในหูได้ง่าย
• ล้างมือให้สะอาดหลังจากจับสิ่งสกปรก โดยเฉพาะหลังการเล่นของเด็ก ๆ
• เด็กที่ว่ายน้ำเป็นประจำควรใส่ที่อุดหูหรือใช้ยาหยอดหูชนิดที่ช่วยป้องกันการติดเชื้อ
• หลังการอาบน้ำหรือว่ายน้ำควรเช็ดบริเวณหูให้แห้งอยู่เสมอ
• ไม่ควรนำสิ่งแปลกปลอมแหย่เข้าไปในหู
• หลีกเลี่ยงการอยู่ในสถานที่เสียงดังเป็นเวลานาน และปัจจัยที่กระตุ้นให้เกิดอาการภูมิแพ้ที่อาจทำให้เกิดอาการปวดหูได้