ตัวต่อเป็นแมลงชนิดหนึ่งที่มีเหล็กใน ซึ่งสามารถส่งผลให้ผู้ที่ถูกต่อต่อยเกิดอาการปวดรุนแรง บวม แดง และในกรณีที่ผู้ถูกต่อยมีอาการแพ้ขั้นรุนแรง ก็อาจเสี่ยงต่อการเสียชีวิตได้
อย่างไรก็ตาม หลายคนอาจยังไม่ทราบว่าการปฐมพยาบาลจากการถูกต่อต่อยนั้นต้องทำอย่างไรบ้าง อาการแบบไหนที่ควรไปพบแพทย์โดยด่วน หรือยิ่งไปกว่านั้น การจำแนกแผลจากการถูกแมลงต่าง ๆ กัดต่อยกับแผลจากตัวต่อต่อยนั้นสามารถสังเกตจากอะไรได้บ้าง เนื่องจากโดยปกติแล้วตัวต่อจะไม่ทิ้งเหล็กในเอาไว้เหมือนผึ้ง
ในบทความนี้จึงได้รวบความรู้ในการรับมือเมื่อถูกต่อต่อย เพื่อที่ทุกคนจะได้สามารถนำไปปรับใช้เมื่อถูกต่อต่อยได้อย่างถูกต้อง
ต่อต่อย สังเกตอย่างไร อาการแบบไหนที่ควรไปพบแพทย์
อาการแรกที่มักพบเมื่อถูกต่อต่อยคือ อาการปวดรุนแรงและแสบร้อนบริเวณที่ถูกต่อย จากนั้นผิวหนังบริเวณที่ถูกต่อยจะเริ่มคันและเกิดตุ่มบวมโดยมีจุดเล็ก ๆ ตรงกลาง ในบางกรณีอาจมีผื่นขึ้นเล็กน้อยบริเวณที่ถูกต่อย และมีอาการเวียนศีรษะร่วมด้วย หากผู้ที่ถูกต่อต่อยมีอาการแพ้ที่ไม่รุนแรง
ผู้ที่ถูกต่อต่อยและไม่ได้มีอาการแพ้ที่รุนแรงอาจใช้วิธีปฐมพยาบาลเพื่อบรรเทาอาการด้วยตัวเองในเบื้องต้น โดยส่วนใหญ่อาการมักค่อย ๆ ดีขึ้นและหายได้เองภายใน 1 สัปดาห์ แต่หากถูกต่อต่อยบริเวณจมูก ลำคอ หรือริมฝีปากให้รีบไปพบแพทย์ทันที เนื่องจากเป็นบริเวณที่อาจเสี่ยงต่อการเกิดอาการที่รุนแรงได้
อย่างไรก็ตาม ผู้ที่ถูกต่อต่อยอาจมีโอกาสเกิดการติดเชื้อ หรือเกิดอาการแพ้ขั้นรุนแรง (Anaphylaxis) ได้เช่นกัน โดยในกรณีที่เกิดการติดเชื้อ ผู้ที่ติดเชื้อจะมีอาการปวดและบวมเรื้อรังเป็นเวลาหลายวัน ส่วนผู้ที่แพ้ขั้นรุนแรงจะพบอาการผิดปกติบางอย่างที่มีความรุนแรงทันทีหลังถูกต่อต่อย เช่น
- เกิดอาการบวมบริเวณใบหน้า ริมฝีปาก หรือลำคอ
- ผื่นขึ้นและคันตามร่างกาย แม้จะเป็นบริเวณที่ไม่ได้ถูกต่อต่อย
- คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเสีย
- หายใจไม่ออก
- เวียนศีรษะ คล้ายจะเป็นลม
- ชีพจรเต้นเร็วหรือช้าผิดปกติ
- หมดสติ
หากสงสัยว่าเกิดการติดเชื้อหรือแพ้ขั้นรุนแรง ให้ผู้ที่ถูกต่อต่อยรีบไปพบแพทย์ทันที และสำหรับผู้ที่มีประวัติแพ้ขั้นรุนแรงจากการถูกต่อต่อยมาก่อน ในระหว่างที่กำลังไปพบแพทย์ หากมียาอิพิเนฟริน (Epinephrine) ให้ฉีดยานี้ทันทีเมื่อเริ่มมีอาการแพ้ โดยให้ปฏิบัติตามวิธีใช้ที่ระบุในฉลากยาอย่างเคร่งครัด
วิธีปฐมพยาบาลเมื่อถูกต่อต่อย
สำหรับผู้ที่ถูกต่อต่อยแล้วไม่มีอาการแพ้ขั้นรุนแรง หรือไม่มีสัญญาณของการติดเชื้อ ให้ทำตามวิธีดังต่อไปนี้เพื่อบรรเทาอาการ
1. หลีกเลี่ยงการเกาหรือการขัดถูบริเวณที่ถูกต่อย และรีบล้างแผลให้สะอาดด้วยน้ำเปล่าและสบู่ เพื่อขจัดเชื้อแบคทีเรียและพิษจากตัวต่อ
2. ประคบเย็นบริเวณที่ถูกต่อยเป็นระยะเวลา 10 นาที และพัก 10 นาที สลับกันไปจนครบ 30–60 นาที เพื่อบรรเทาอาการปวดและบวม
ในระหว่างวันให้เลือกสวมใส่เสื้อผ้าที่ไม่รัดแน่นจนเกินไปเพื่อป้องกันแผลจากการถูกเสียดสี ซึ่งอาจนำไปสู่การระคายเคืองและอาการคันได้ และรักษาความสะอาดบริเวณแผลอยู่เสมอเพื่อลดความเสี่ยงจากการติดเชื้อ
นอกจากนี้ ผู้ที่มีอาการปวดหรือบวมยังสามารถรับประทานยาที่หาซื้อได้ตามร้านขายยา เช่น ยาคลอเฟนิรามีน (Chlorpheniramine) ยาไอบูโพรเฟน (Ibuprofen) ยาพาราเซตามอล (Paracetamol) หรืออาจจะใช้เป็นยาชนิดทา อย่างคาลาไมน์ (Calamine) เพื่อบรรเทาอาการ แต่ควรปรึกษาเภสัชกรก่อนเพื่อความปลอดภัยต่อร่างกาย
ทั้งนี้ วิธีการปฐมพยาบาลข้างต้นเป็นวิธีที่เหมาะสำหรับผู้ที่ถูกต่อต่อยแล้วไม่มีอาการแพ้ขั้นรุนแรงหรือการติดเชื้อเท่านั้น ในกรณีของผู้ที่มีสัญญาณของการติดเชื้อหรือแพ้ขั้นรุนแรง ควรรีบไปพบแพทย์เพื่อรับการรักษาที่เหมาะสม โดยเฉพาะผู้ที่มีประวัติเกิดอาการแพ้ขั้นรุนแรงจากการถูกต่อต่อย หรือผู้ที่ถูกต่อต่อยพร้อมกันหลายตัว
นอกจากนั้น เพื่อป้องกันอันตรายที่เกิดขึ้นจากการถูกต่อต่อย ควรหมั่นสังเกตบริเวณที่พักอาศัยอยู่เสมอว่ามีรังต่อหรือไม่ อย่างไรก็ตาม หากพบรังต่อไม่ควรพยายามไล่หรือกำจัดรังต่อด้วยตัวเอง แต่ให้ติดต่อหน่วยงานที่ดูแลด้านนี้โดยเฉพาะ เนื่องจากการเข้าใกล้รังต่ออาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการถูกต่อต่อยได้
