ทำความรู้จัก PMDD หรือกลุ่มอาการรุนแรงก่อนมีประจำเดือน

PMDD (Premenstrual Dysphoric Disorder) หรือกลุ่มอาการรุนแรงก่อนมีประจำเดือน มักทำให้เกิดอาการผิดปกติทางร่างกาย สภาพจิตใจ และการควบคุมอารมณ์ โดยอาการมักเริ่มก่อนมีประจำเดือนประมาณ 1–2 สัปดาห์ และอาการมักหายไปภายใน 2–3 วันหลังประจำเดือนมา

PMDD จัดเป็นอาการขั้นรุนแรงของ PMS (Premenstrual Syndrome) หรือกลุ่มอาการที่เกิดขึ้นก่อนมีประจำเดือน โดย PMDD ทำให้เกิดอาการทางร่างกายคล้ายกับอาการ PMS ร่วมกับอาการด้านจิตใจและอารมณ์อย่างรุนแรง ซึ่งส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวันและความสัมพันธ์กับคนรอบข้าง

อย่างไรก็ตาม PMDD เป็นอาการที่พบได้น้อย โดยพบเพียง 3–8% ของผู้หญิงที่มีประจำเดือน แต่เนื่องจากทำให้เกิดอาการรุนแรง ผู้ป่วยจึงควรดูแลตัวเองร่วมกับการใช้ยาตามที่แพทย์สั่ง

PMDD มีอาการอย่างไร

PMDD ทำให้เกิดอาการทางร่างกายคล้ายกับอาการ PMS คือท้องอืด ปวดเกร็งท้อง ท้องเสีย ปวดศีรษะ ปวดหลัง คัดตึงเต้านม อ่อนเพลีย นอนไม่หลับ เบื่ออาหารหรือรู้สึกหิวมากกว่าปกติ แต่อาการที่เด่นชัดของ PMDD คือการเปลี่ยนแปลงด้านสภาวะจิตใจและอารมณ์ ซึ่งอาจส่งผลต่อพฤติกรรมได้ ดังนี้

อารมณ์แปรปรวนรุนแรง
ร้องไห้ง่าย รู้สึกสิ้นหวัง และท้อแท้
วิตกกังวล หงุดหงิด โมโหร้าย ฉุนเฉียว
เบื่อหน่าย ไม่สนใจสิ่งรอบข้าง เฉยชาต่อการทำกิจกรรมที่ชื่นชอบ
ไม่มีสมาธิ
มีความคิดฆ่าตัวตาย

โดยทั่วไป ผู้ที่เป็น PMDD มักมีอาการช่วง 6 วันก่อนมีประจำเดือน และอาการจะรุนแรงที่สุดประมาณ 2 วันก่อนมีประจำเดือน นอกจากนี้ ระยะเวลาของการเกิดอาการ PMDD อาจแตกต่างกันไป บางคนอาจมีอาการเพียงไม่กี่วันและดีขึ้น แต่บางคนอาจมีอาการยาวนานได้ถึง 2 สัปดาห์

สาเหตุและปัจจัยเสี่ยงของ PMDD

สาเหตุของ PMDD ยังไม่ทราบแน่ชัด แต่พบว่าผู้ที่มีอาการ PMDD มักมีอาการของโรคซึมเศร้าและโรควิตกกังวล จึงสันนิษฐานว่า การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนเพศหญิงที่กระตุ้นให้เกิดการตกไข่และประจำเดือนอาจส่งผลให้สภาวะอารมณ์แปรปรวนมากกว่าปกติ จึงทำให้อาการของโรคซึมเศร้าและโรควิตกกังวลรุนแรงขึ้น

นอกจากนี้ หากคนในครอบครัวมีประวัติของ PMS และ PMDD ตนเองหรือคนในครอบครัวมีภาวะผิดปกติด้านอารมณ์อื่น ๆ เช่น ภาวะซึมเศร้าหลังคลอด (Postpartum Depression) อาจเสี่ยงต่อการเกิด PMDD สูงกว่าคนทั่วไป และในบางกรณี ความเครียด การสูบบุหรี่ และการประสบเหตุการณ์เลวร้ายทางร่างกายและจิตใจ อาจเป็นปัจจัยที่ทำให้เกิด PMDD ได้เช่นกัน

PMDD รักษาอย่างไร

หากอาการของ PMDD รุนแรงและส่งผลต่อการใช้ชีวิตประจำวัน ควรไปพบแพทย์เพื่อวินิจฉัยและรับการรักษา โดยแพทย์จะสอบถามอาการ ตรวจร่างกาย และตรวจเลือดเพื่อวินิจฉัยอาการและตัดสาเหตุที่ไม่เกี่ยวข้อง เช่น กลุ่มอาการอ่อนเพลียเรื้อรัง (Chronic Fatigue Syndrome) ไฟโบรมัยอัลเจีย (Fibromyalgia) เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ โรคซึมเศร้า และโรคแพนิค

การรักษา PMDD ให้ได้ผล อาจใช้การรักษาหลายวิธีประกอบกัน ซึ่งขึ้นอยู่กับอาการและความรุนแรงของแต่ละคน ได้แก่

การปรับพฤติกรรม

การปรับพฤติกรรมบางอย่างอาจช่วยให้อาการ PMDD ดีขึ้นได้ เช่น

รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ โดยเน้นรับประทานคาร์โบไฮเดรตเชิงซ้อนและอาหารประเภทโปรตีนที่ไม่มีไขมัน เช่น เนื้อไก่ไม่ติดมัน ปลา ธัญพืชขัดสีน้อย และถั่วชนิดต่าง ๆ รวมถึงควรลดการรับประทานอาหารที่มีรสเค็มและหวานจัด และหลีกเลี่ยงเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีน
ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอวันละ 30 นาที จะช่วยปรับสภาวะอารมณ์ให้ดีขึ้นและช่วยให้นอนหลับง่ายขึ้น เช่น การเดิน ขี่จักรยาน หรือการออกกำลังกายรูปแบบอื่น ๆ
รู้จักจัดการกับความเครียดอย่างเหมาะสม เช่น นั่งสมาธิ ฝึกการหายใจ เล่นโยคะ และพูดคุยกับเพื่อน แต่ไม่ควรระบายความเครียดด้วยการสูบบุหรี่หรือดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เพราะจะยิ่งส่งผลเสียต่อสุขภาพ

การรับประทานยา

หากอาการ PMDD ไม่ดีขึ้นหลังปรับพฤติกรรม การรับประทานยาอาจช่วยบรรเทาอาการได้ ซึ่งยาที่นำมาใช้รักษา PMDD เช่น

ยาแก้ปวดที่หาซื้อได้ทั่วไป เพื่อช่วยบรรเทาอาการปวดศีรษะ ปวดเกร็งท้อง และคัดตึงเต้านม
ยาต้านเศร้ากลุ่มหลักที่ใช้ในการรักษา PMDD คือยาต้านเศร้าเอสเอสอาร์ไอ (SSRI) เช่น ยาไซตาโลแพรม (Citalopram) ยาเอสซิตาโลแพรม (Escitalopram) และยาฟลูออกซิทีน (Fluoxetine) สำหรับยาต้านเศร้าอื่น ๆ ที่นำมาใช้ เช่น ยาบิวสไปโรน (Buspirone) และยาดูล็อกซีทีน (Duloxetine) ซึ่งจะช่วยเพิ่มระดับฮอร์โมนเซโรโทนิน (Serotonin) ในสมอง ทั้งนี้ การใช้ยาต้านเศร้าควรอยู่ภายใต้คำแนะนำของแพทย์
ยาที่มีผลต่อการปรับระดับฮอร์โมน (Hormonal Medications) เช่น ยาคุมกำเนิด ซึ่งช่วยยับยั้งการตกไข่ และอาจช่วยลดการเกิดอาการ PMDD รวมถึงยาสังเคราะห์ประเภทฮอร์โมนโกนาโดโทรปิน รีลิสซิง (Gonadotropin-releasing hormone agonist: GnRH agonist) ซึ่งยับยั้งการผลิตฮอร์โมนเอสโตรเจน (Estrogen) และฮอร์โมนโปรเจสเตอโรน (Progesterone)

นอกจากนี้ การรักษา PMDD อาจใช้วิธีการพูดคุยกับนักจิตบำบัดหรือจิตแพทย์ อย่างการบำบัดความคิดและพฤติกรรม (Cognitive Behavioral Therapy) เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยสามารถจัดการสภาวะอารมณ์ในแง่ลบ และปรับเปลี่ยนพฤติกรรมให้เป็นปกติ

การรับมือกับ PMDD อาจเป็นเรื่องยากและส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน ซึ่งผู้ป่วยควรจดบันทึกอาการของตัวเองอย่างสม่ำเสมอและปรึกษาแพทย์ เพราะหากเข้าใจอาการและได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม จะช่วยให้อาการ PMDD ดีขึ้นได้